Het eerste voedingsadvies dat iemand met hoge bloeddruk te horen krijgt, is bijna steeds: “vermijd zoveel mogelijk zout”. Ondanks het feit dat deze raad heel sterk is ingeburgerd, blijkt dat hij nauwelijks zoden aan de dijk brengt. Het kan wel interessant zijn om de inname van natrium te matigen via verwerkte voedingsmiddelen die ze bevatten, maar verder moet er vooral meer van de ‘concurrent’ kalium en van het ontspannende magnesium in de voeding. En veel belangrijker om te mijden dan zout zijn die andere soort witte kristallen: geraffineerde suiker!
Verkeerde zouthypothese
Het lijkt op het eerste gezicht heel logisch: zout of natriumchloride houdt water vast, verhoogt daardoor het bloedvolume en dus de druk op de vaatwanden of de bloeddruk. Waardoor men besluit dat je in de preventie of aanpak van hoge bloeddruk best zout zoveel mogelijk laat… De waarheid is evenwel dat het lichaam veel complexer in elkaar zit dan dat! Een te laag natriumgehalte kan zo levensbedreigend zijn dat het lichaam over regulerende of ‘homeostasemechanismen’ beschikt om dat absoluut te voorkomen. Daarom heeft de mens verschillende hormonen om de bloeddruk in functie van het natriumgehalte te regelen: vooral aldosteron, renine en angiotensine II. Men ziet dan ook in grote meta-analyses van studies dat zout beperken bij of in de preventie van hoge bloeddruk amper resultaten oplevert of zelfs helemaal niet bloeddrukverlagend werkt, tenzij enkel bij de oudste deelnemers. Dat laatste gegeven ondersteunt de observatie dat zoutbeperkende diëten eigenlijk enkel de bloeddruk verlagen bij mensen bij wie die door bepaalde aandoeningen de bovenvermelde homeostasemechanismen niet goed meer werken, zoals bij mensen met bepaalde nierziekten en met gevorderde diabetes…
Zout geen oorzaak van hoge bloeddruk
Dat zout
geen oorzaak is van hypertensie, werd trouwens door verschillende studies
aangetoond. In een 8 jaar lopende studie met meer dan 3600 deelnemers die bij
aanvang gezond waren, zag men na 8 jaar dat bij diegenen die het meest zout
consumeerden, in vergelijking met degenen die er het minst consumeerden, niet
meer hoge bloeddruk voorkwam en zelfs minder hart- en vaatziekten optraden. In
een andere studie op 8670 volwassenen zag men dat een hogere zoutinname niet
gecorreleerd was met het optreden van hoge bloeddruk. De kans op hoge bloeddruk
verhoogde wel in functie van een hogere leeftijd, een hogere body mass index
(BMI)en een lagere consumptie van groenten en fruit (kaliumbronnen). In een
studie waarbij 2185 meisjes werden gevolgd gedurende 10 jaar, zag men geen
correlatie tussen zoutgebruik en hoge bloeddruk. Integendeel, bij een
dagelijkse inname van meer dan 3.5 g zout per dag, zag men zelfs een lagere bloeddruk
dan bij wie minder dan 2.5 g/dag zout gebruikte. Vooral een hogere inname van
kalium was geassocieerd met een lagere bloeddruk.
Zoutrestrictie = contraproductief
Helaas
hanteren nog veel artsen in verband met zout de regel “hoe minder, hoe beter”.
En dat kan net heel contraproductief werken: als het natriumgehalte in het
lichaam te laag wordt, dan is dat een alarmtoestand of ‘stresstoestand’ in het
lichaam die tot uitputting, syncope (flauwvallen) en zelfs coma kan leiden. Een
lichaam dat geen of nauwelijks zout krijgt, zal daarom homeostasemechanismen in
gang zetten: meer van de hormonen renine, angiotensine, aldo-steron afscheiden,
de activiteit van het sympathische zenuwstelsel verhogen en de bloedvaten vernauwen,
drie zaken om de druk in de bloedvaten te handhaven die… de kans op hart- en
vaatziekten verhogen. Een studie die de resultaten van vier studies bundelde,
kwam tot de conclusie dat een strenge zoutbeperking (minder dan 3.5 g per dag),
de kans op hartaanval of beroerte verhoogde met 26% en bij reeds bestaande hypertensie
zelfs met 34%!
De focus op suiker
Waar geraffineerde suiker tot de zevende eeuw nooit in onze voeding voorkwam (omdat het nog niet bestond) en tot de negentiende eeuw amper in substantiële hoeveelheden werd genuttigd (omdat het te duur was), levert dit ‘lege’, geraffineerde koolhydraat via duizenden voedingsmiddelen tegenwoordig gemiddeld tussen 13 en 20% van de calorieën aan in het westerse dieet. En laat nu net suiker, in tegenstelling tot zout, wel een belangrijke medeoorzaak zijn van hoge bloeddruk! Helaas slaagt de voedingsindustrie er nog steeds in om de aandacht van suiker af te leiden en kennen veel gezondheidswerkers de nefaste rol van suiker op de bloeddruk niet.
Activiteit sympathisch zenuwstelsel
Geraffineerde suiker is niets anders dan sucrose, een molecule die voor de helft bestaat uit glucose en voor de helft uit fructose. Sucrose verhoogt snel de bloedglucosespiegel, waardoor de pancreas snel en veel bloedsuikerverlagende insuline moet afscheiden. Nu stimuleert een (te hoge) insulinespiegel de activiteit van het (ortho) sympathische zenuwstelsel. Verder leiden zowel sucrose in zijn geheel, als het onderdeel fructose, ook tot een verhoogde afscheiding van het verzadigingshormoon leptine, wat op zijn beurt alweer het sympathische zenuwstelsel prikkelt. Verder prikkelt fructose zelf ook bepaalde gebieden van de hypothalamus in de hersenen, wat opnieuw de activiteit van het sympathisch zenuwstelsel verhoogt. Wat betekent deze drieledige stimulatie van het sympathische zenuwstelsel? Het leidt tot een hogere hartfrequentie en een vernauwing van de bloedvaten, het stimuleert de zoutretentie ter hoogte van de nieren en het verhoogt de afscheiding van de hormonen renine en angiotensine, allemaal mechanismen die de bloeddruk verhogen.
Fructose
verhoogt de bloeddruk
Maar
daar houdt het niet op! Er wordt al te vaak vergeten dat suiker voor de helft
uit fructose bestaat. Zo maakt de klassieke dieetleer geen of nauwelijks
verschil tussen de koolhydraten uit suiker (50% fructose en 50% glucose) en de
koolhydraten uit granen en groenten (bijna 100% glucose) en gaat ze louter een
onderscheid maken op basis van de calorische inhoud. En dat terwijl het effect
op het metabolisme van glucose en fructose zo sterk verschillend is. Er zijn
minstens zes mechanismen die verklaren waarom geraffineerde fructose uit suiker
de bloeddruk verhoogt:
- Het zorgt voor meer aanmaak van
vrije radicalen die de vaatweerstand verhogen.
- Diezelfde vrije radicalen
zorgen voor een sneller vernietigen van stikstofmonoxide, een stof die de
bloedvaten ontspant.
- Het verhoogt de aanmaak van
urinezuur.
- Het vermindert de aanmaak van
de energieleverancier ATP (adenosinetrifosfaat).
- Het verhoogt de
insulineresistentie (cellen die onvoldoende reageren op insuline).
- Het verhoogt de productie van het hormoon ACTHL in de hypofyse, waardoor de bijnieren meer cortisol aanmaken.
Bewijzen
Dat het vermijden van suiker zich wel degelijk vertaalt in een lagere bloeddruk en veel beter werkt dan een zoutbeperking, is in een aantal studies aangetoond. Interessant is een meta-analyse van gerandomiseerde, placebogecontroleerde studies van 8 weken of meer, waarbij men zag dat een hogere suikerinname in vergelijking met een lagere suikerinname zorgde voor een significante stijging van de systolische bloeddruk met 6.9 mm kwikdruk en van de diastolische bloeddruk met 5.6 mm kwikdruk. Het verschil was nog groter als men studies gesponsord door suikerindustrie wegliet: dan leidde de hogere suikerconsumptie in vergelijking met de lagere suikerconsumptie voor een toename van de systolische bloeddruk met 7.6 mm kwikdruk. In deze overzichtsstudie zag men trouwens ook dat een groter suikerverbruik zich vertaalde in een significante toename van de bloedvette triglyceriden, LDL- en totaal cholesterol, wat nog meer suggereert dat suiker het risico op hart- en vaatziekten verhoogt.
Besluit
In de
preventie en aanpak van hoge bloeddruk is het beter om de zoutinname niet
streng te beperken en vooral verwerkte zouthoudende voedingsmiddelen te
laten zoals charcuterie, chips, frieten, crackers, zoute koekjes, die
vooral om andere redenen dan hun zout slecht zijn voor de gezondheid. Het
accent moet vooral gelegd worden op een verhoogde inname van kalium via
verse groenten en fruit en ongeraffineerde magnesiumbronnen. Maar
bovenal zouden artsen en gezondheidsbegeleiders hun aandacht van zout moeten
verleggen naar een ander voedingsadditief: suiker. Een strenge beperking van
geraffineerde fructose uit toegevoegde suiker door het vermijden van talloze
gesuikerde voedingsmiddelen (en niet fructose uit vers fruit), zou niet alleen
het aantal gevallen van hypertensie doen afnemen, maar ook breder bijdragen tot
een preventie van hart- en vaatziekten.
Bron:
Biogezond juni 2025 pag. 6-8
