In
verband met onze voeding worden er een aantal stellingen zo vaak herhaald dat
ze op den duur door iedereen geloofd worden. Men beweert nog steeds dat het
dagelijks drinken van melk of gebruiken van melkproducten belangrijk is in de
preventie van osteoporose of botontkalking. Maar is dit zo? Koemelk, in
tegenstelling tot gefermenteerde melkproducten zoals yoghurt, kefir en kwark,
zou niet beschermen tegen tot zelfs de kans op botbreuken verhogen…
1) Osteoporose, de “stille” epidemie
Een
onvolwaardige voeding, te weinig beweging en een gebrek aan zonlicht zijn een
aantal factoren die ervoor zorgen dat er in onze samenleving steeds meer
osteoporose of botontkalking voorkomt. Osteoporose wordt gekenmerkt door een
gradueel verlies van zowel de mineralen als de eiwitbasis in de botten,
waardoor de botten “poreuzer” worden. Osteoporose geeft doorgaans geen of
weinig klachten, totdat er door een kleine impact of een val een breuk of
fractuur optreedt. Daarom wordt osteoporose vaak een “stille” epidemie genoemd.
2) Een té simpele redenering
Melk
is inderdaad een rijke bron van calcium en calcium is een belangrijk
botmineraal. Hierdoor wordt door sommige gezondheidsprofessionals geconcludeerd
dat melk dus goed is voor sterke botten. Maar de gezondheid van onze botten is
een veel complexer gegeven en hangt van veel meer factoren af dan van de
calciuminname. De belangrijkste determinanten voor sterke botten zijn vitamine
D3 (bepaalt de opname van calcium) en vitamine K2 (zet calcium neer in de
botten), terwijl magnesium minstens even belangrijk is als calcium voor sterke
botten. Het is niet omdat melk rijk is aan calcium, dat je er gegarandeerd veel
calcium uit opneemt. Men kan ook niet uitsluiten dat bepaalde andere
componenten van melk misschien net niet goed zijn voor de botten, omdat ze
bijdragen tot de “stille” of chronische laaggradige ontsteking, die een belangrijke
medeoorzaak is van osteoporose. De antwoorden zijn dus niet altijd zo
eenvoudig.
3) Melk “moet” alvast niet
De
mens is het enige zoogdier dat nog melk gebruikt na de zoogtijd. Er zijn genoeg
voorbeelden van huidige natuurvolkeren en van volkeren in de geschiedenis van
de mens, om vast te stellen dat het totaal niet gebruiken van dierlijke melk
toch kan leiden tot een solide gezondheid en sterke botten. Melk “moet” dus
helemaal niet. Uiteraard kan niet uitgesloten worden dat het consumeren van
melk bepaalde gezondheidsvoordelen met zich meebrengt. Laten we eens kijken
naar wat goed uitgevoerde studies over het verband tussen de consumptie van
melk en osteoporose of breuken door osteoporose, zeggen.
4) De calciumparadox
Er is
een bizarre vaststelling, die de “calciumparadox” wordt genoemd: er komt veel
meer osteoporose voor in de westerse zuivel consumerende landen, waar men dus
veel calcium inneemt, dan in landen waar melk na de kinderleeftijd nog
nauwelijks wordt gebruikt en waar men dus minder calcium met de voeding
binnenkrijgt. Zweden is een topgebruiker van melkproducten in Europa, maar daar
komen wel het meest heupfracturen ter wereld voor. De laagste inname van
melkproducten (met dus een lagere calciuminname, met name minder dan 400mg/dag)
stelde men vast op het platteland in Gambia, Cambodja en op Okinawa. Op
wereldschaal komt hier ook het minst osteoporose voor. Uit deze
epidemiologische gegevens kan men dus al concluderen dat melk eigenlijk niet
beschermt tegen osteoporose.
5) Overtuigende studies
Er
bestaan heel wat goed uitgevoerde studies die aantonen dat melk niet beschermt
tegen osteoporose:
- De “Nurse Health Study”.
Hierbij werden 77.761 vrouwen gedurende 12 jaar gevolgd (1997). Deze studie
concludeerde dat er geen beschermend effect is bij gebruik van melkproducten
tegen osteoporose, want grotere melkgebruikers deden niet minder breuken op
door osteoporose dan wie er weinig van gebruikte. Meer nog: veel melk
consumeren werkt zelfs contraproductief, want vrouwen die twee of meer glazen
melk per dag dronken, deden 45% meer beenbreuken dan vrouwen die 1 glas melk of
minder per week dronken.
- Een meta-analyse uit 2011 van
zes prospectieve cohort studies, waarbij 195.102 vrouwen werden gevolgd, kwam
tot de vaststelling dat melkgebruik niet beschermt tegen het risico op
heupfracturen.
- Een “prospectieve” studie
waarbij gedurende 22 jaar, en dit vanaf de kinderleeftijd, meer dan 95.000
mannen en vrouwen werden gevolgd (2013), kwam tot de conclusie dat een grotere
melkconsumptie gedurende de kinder- en tienerjaren bij vrouwen helemaal niet
beschermde tegen botbreuken. Bij de mannen zag men zelfs dat per glas melk dat
per dag meer werd gedronken, het risico toenam p een heupfractuur op latere
leeftijd met 9% (en met 6% indien een correctiefactor voor de gestalte werd
ingebracht).
- Een zeer grote Zweeds studie (2014), waarbij 61.433
vrouwen en 45.339 mannen werden gevolgd gedurende 12 jaar concludeerde: hoe
groter het melkgebruik bij mannen en vrouwen, hoe groter het algemene
sterfterisico, door onder andere kanker en hart- en vaatziekten. Bij vrouwen
zag men dat hoe hoger het melkgebruik was, hoe groter het risico op breuken
door osteoporose, voornamelijk heupfracturen. Bij mannen zag men geen
beschermend effect tegen breuken door melkgebruik. Een belangrijke nota hierbij
is dat de consumptie van gefermenteerde melkproducten zoals yoghurt en kwark,
met dus van nature een laag lactosegehalte wel geassocieerd werd met minder
breuken.
- Een zeer grote review van 59
gerandomiseerde- en cohortstudies uit 2015, waarbij 15 studies specifiek keken
naar de calciumbronnen in de voeding, kwam tot het besluit dat de inname van
calcium uit de voeding, alsook de consumptie van melk- en melkproducten, niet
leidt tot minder botbreuken.
6) Waarom melk niet beschermt
Bovengenoemde
studies spreken de stelling dat de consumptie van melk beschermt tegen
osteoporose of tegen breuken dus sterkt tegen. Men is er nog niet helemaal uit
waarom dat zou zijn, maar volgende argumenten zouden hierbij een rol kunnen
spelen:
- De helft van lactose bestaat
uit galactose. Dit is een suikermolecule die de “oxidatieve stress” in het
lichaam verhoogt met als gevolg het bevorderen van chronische ontstekingen die
onder meer osteoporose in de hand werken. Zure melkproducten zoals yoghurt en
kwark bevatten nauwelijks nog lactose, en dus ook nauwelijks galactose, en
zouden, mede door de probiotische bacteriën erin, wel bijdragen tot de
botgezondheid.
- Een slechte
calcium/fosforverhouding: melk bevat weliswaar veel calcium, maar ook veel
fosfor. Fosfor is een mineraal dat in “competitie” treedt met calcium voor
opname in de darmen.
- Door de inwerking van maagzuur
op de caseïnes (melkeiwitten) wordt melk gemakkelijk omgezet tot een taaie,
kleverige “wrongel”, waaruit de calcium maar zeer moeilijk kan worden
opgenomen.
- Algemeen kan koemelk tot
problemen zorgen. Wat uiteindelijk de botgezondheid ook niet ten goede komt.
Hier hebben we het vooral over allergie of intolerantie op het koemelkeiwit
(caseïne), lactosemalabsorptie of lactose-intolerantie, meer kans op onder
andere de ziekte van Parkinson, eierstokkanker, uitgezaaide prostaatkanker…
Besluit
Dat we
dus melk moeten drinken voor sterke botten, is een ongegronde of minstens sterk
te betwijfelen stelling. Wie toch met melkproducten de botten wil beschermen,
zou beter voor zure of gefermenteerde zuivel kiezen, zoals yoghurt, kwark of
kefir. Hoogstwaarschijnlijk biedt biologische zure zuivel hierbij de meeste
garantie, want die bevat bewezen dubbel zoveel van de ontstekingsremmende
omega-3-vetzuren dan hun tegenhangers uit de reguliere landbouw, waardoor de
“stille” ontsteking die mee aan de basis ligt van osteoporose, beter afgeremd
wordt. Melk drinken omwille van het calciumgehalte hoeft ook al niet, want er
bestaan voldoende andere voedingsbronnen van goed opneembare calcium: alle
donkergroene bladgroenten, wortelen, witte kool, broccoli, boerenkool,
peulvruchten, noten, zaden (sesam!), gierst, haver, boekweit, sardines, zalm…
Bronnen:
Ginaldi L, Di Benedetto MC, De
Martinis M. Osteoporosis, inflammation and ageing. Immunity & Ageing: I
& A.2005;2:14. Doi:10.1186/1742-4933-2-14.
Joint FAO.WHO expert
consultation. Human vitamin and mineral requirements. World health
organisation. Rome 2002
Feskanisch D, Willett WC,
Stampfer MJ, colditz GA. Milk, dietary calcium, and bone fractures in women: a
12-year prospective study. Am J Public Health. 1997 Jun;87(6):992-7
Bischoff-Ferrari HA,
Dawslon-Hughes B, Baron JA, Kanis JA, Orav EJ, Staehelin HB, Kiel DP,
Burckhardt P, Henschkowski J, Spiegelman D, Li R, Wong JB, Feskanich D, Willett
WC. Milk intake and risk of hip fracture in men and women: a meta-analysis of
prospective cohort studies. J Bone Miner Res. 2011 Apr;26(4):833-9. Doi:
10.1002/jbmr.279.
Feskanich D, Bischoff-Ferrari
HA, Frazier AL, Willett WC. Milk Consumption During Teenage Years and Risk of
Hip Fractures in Older Adults. JAMA pediatr.2013 Nov 18.
Karl Michaëlsson, Alicja Wolk,
Sophie Langenskiöld, Samar Basu, EvaWarensjö Lemming Hakan Melhus, Liisa
Byberg. Milk intake and risk of mortality and fractures in women and men:
cohort studies. BMJ 2014;349:g6015
Calcium intake and bone mineral
density: systematic review and meta-analysis. Vicky Tai, William Leung, Andrew
Grey, Ian R Reid, Mark J Bolland. BMJ 2015;351:h4183
Srednicka-Tober D, Baranski M,
Seal CJ, Sanderson R, Benbrook C, Steinshamn H, Gromadzak-Ostrowska J,
Rembialbowska E, Skwarlo-sonta K, Eyre M, cozzi G, Larsen MK, Jordon T, Niggli
U, Sakowski T, Calder PC, Burdge GC, Sotiraki S, Stefanakis A, Stergiadis S,
Yolcu H, Chatzidimitriou E, Butler G, Stewart Ge, Leifert C. Higher PUFA and
N-3 PUFA, conjugated linoleic acid, alfa-tocopherol and iron, but lower iodine
and selenium concentrations in organic milk: a systematic literature review and
meta-and redundancy analyles. BR J Nutr. 2016 Mar;115(6):1043-60
Biogezond Oktober 2018 pagina
49-50-51
